پیشوا مرکز شهرستان پیشوا و یکی از شهرهای استان تهران در ایران است. شهر پیشوا در دامنه‌های طبیعی قرار دارد و در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی پایتخت واقع شده‌است. این شهر در مسیر کهن راه ابریشم و همچنین در مسیر خط راه‌آهن سراسری تهران-مشهد قرار دارد. پیشوا از معدود شهر هایی است که علی‌رغم نزدیکی به پایتخت، مهاجران کمی پذیرفته و بیشتر مردمان آن بومی همین منطقه هستند به همین دلیل از شهرهای کم جمعیت استان تهران محسوب می شود. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران شهر، تعداد ۴۷،۲۵۳ نفر جمعیت داشته است. پیشوا یکی از بندرهای کویر مرکزی ایران به شمار می‌رود از این رو به آن «سناردک» می‌گفتند که در زبان پهلوی به معنای ساحل خشکی است. به پیشوا لقب «مهد انقلاب ایران» نیز می‌دهند. در سفر ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به این منطقه، پیشوا «نگین سبز استان تهران» نام گرفت و رهبر ایران نیز در سفرش، این شهر را «مرکز شهادت» نامید. علاوه بر این پیشوا شهری است گلخانه‌ای، که بیش از یک‌هشتم گلخانه‌های ایران را در خود جای داده‌است و یکی از قطب های تولید گل و گیاهان دارویی در ایران به شمار می‌رود. این شهر مدفن امامزاده جعفر الخواری فرزند امام موسی کاظم، از عالمان و مجتهدان جامع‌الشرایط شیعه در زمان امامت علی بن موسی الرضا است و یکی از شهرهای زیارتی ایران محسوب می‌شود. این شهر زادگاه کیومرث نخستین پادشاه ایران است که برای مقابله با اهریمن نخستین بار از سامنات برخاست، همچنین قیام ۱۵ خرداد نیز از کنار مرقد جعفر بن موسی آغاز شد و در نهایت منجر به انقلاب اسلامی ایران و برچیده شدن شاهنشاهی ۲۵۰۰ ساله ایران گردید. نام سامنات در دستنویسی درباره تاریخ خوار (گرمسار امروزی) که رونویس آن هنوز باقی است حدود شهر امروزی پیشوا را سامنات نامیده‌اند.۳ در فرهنگ دهخدا نیز دشت وسیع دامنه جنوبی کوه‌های البرز مابین تهران و سمنان، «سامنات» نامیده شده است.۴ سامنات منتسب به سام، فرزند نوح و پدر کیومرث نخستین شاه یکتاپرست ایران است.۵ دلیل این که چرا این نام به فراموشی سپرده شده است معلوم نیست. سناردک یکی از نام‌هایی که به پیشوا نسبت داده می‌شود سناردک است. سنارک در لغت از دو قسمت «سنار» و «دک» تشکیل شده که در زبان پارسی میانه، «سنار» به معنی ساحل و بندر است و «دک» هم‌معنی خشکی و کویری است.۶ سنارک، اکنون یکی از محله‌های پیشوا در جنوب شرقی این شهر است. امامزاده جعفر پس از وقف زمین‌های اطراف آرامگاه امامزاده جعفر توسط شیخ خضرالدین جنید رازی در قرن نهم هجری قمری و رونق گرفتن بیشتر منطقه، این شهر با محوریت آرامگاه امامزاده جعفر رشد کرد و نام این شهر به امامزاده جعفر تبدیل شد . گفته می‌شود که شاید یکی از دلایل به فراموشی سپرده شدن سامنات مرکزیت امامزاده جعفر بر شهر بوده است. پیشوا تا پایان روزگار قاجار این شهر به نام امامزاده جعفر نامیده می‌شد ولی با ساخت راه‌آهن سراسری ایران در سال ۱۳۱۷ و گذر آن از این سامان رضا شاه نام رسمی آن را از امامزاده جعفر به پیشوا تغییر داد۷ که دو احتمال برای این تغییر نام گفته می‌شود، نخست به بزرگداشت جعفر بن موسی، پیشوایی که در این شهر مدفون است و احتمال دوم، به احترام هیتلر که در آن زمان پیشوا نامیده می‌شد. پیشینه دیرینگی باستان‌شناسی پیشوا با کشف سنگ‌های رتوش شدهٔ دو لبه، به دورهٔ پارینه سنگی میانی بر می‌گردد.۸ نسخه خطی شاهنامه: کیومرث، مردم را فرمان می‌دهد تا با دیوان نبرد کنند. پیش از میلاد حکومت کیومرث و فریدون و ایرج سامنات اولین نامی است که شهر به آن نامیده شده است و منتسب به اولاد سوم سام به‌نام کیومرث است که به باور بسیاری، از این شهر برای جهان گشایی برخاست۹ چنان که فردوسی در مورد او می نویسد:۱۰ نخستین خدیوی که کشور گشود سر پادشاهان گیومرث بود او اولین پادشاه یکتاپرست ایرانی بود که نوروز را عید گرفت۱۱ و از سامنات به شاطی فرات رفت و به مرور زمان شوش، بابل را گرفت و شهرهایی از جمله بلخ را بنا کرد.۱۲ سال ها بعد فریدون در نزدیکی پیشوا تخت فریدون را بنا نهاد ، شهر سامنات را آباد ساخت و بر ایران حکومت کرد. پس از او ایرج بر تخت نشست و دژی بلند بنا نهاد که همچنان بزرگترین قلعه خشت خام دنیا به حساب می آید. در مورد قلعه ایرج آورده اند که قدمت این قلعه بیش از پنج هزار سال است و آن را برای حفظ مملکت و محروس داشتن آن از تطاول و حمله‌های تورانیان ساخته‌اند.۱۳ در دوره کیانیان، این منطقه یکی از مناطق مهم به‌شمار می‌رفته چرا که آمدوشد در این منطقه بسیار بوده است. وجود ایوانکی (ایوانِ کِی خسرو و کِی کاووس) در همسایگی پیشوا که از آن تنها نامش به‌جا مانده گواه بر این مدعاست.۱۴ قلعه ایرج کشیده شده توسط ژان دیولافوا کاوشگری‌های باستان شناسی سامنات شهری کهن بوده و طی بررسی‌هایی که توسط هیئت باستان‌شناسی که در سال ۱۳۷۰ و ۱۳۶۳ انجام شد از عمق ۳۸۵ سانتی‌متری تپه شغالی آثار و بقایای سفالی به دست آمد. عناصر معماری در تپه مزبور خشت خام و چینه است که این آثار را متعلق به اواخر هزاره ششم و پنجم پیش از میلاد می‌دانند.۱۵۱۶ همچنین خشت‌هایی به صورت جفت و طاق چیده شده‌اند که قدمت این آثار به سه‌هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.۱۷ اهمیت دیگر تپه شغالی این است که تمدن موجود در تپه سیلک را یکجا و در یک تپه دارد. در سال ۱۳۶۳ هنگام احداث ساختمان کمیته انقلاب شهر پیشوا هنگام حفر چاه در عمق ۶ متری مقداری استخوان و سفال کشف شد که این آثار متعلق به دوران هزاره اول پیش از میلاد است، پس از کاوشگری های بعدی مشخص شد که این مکان همان گورستان باستانی گبری است و از یک دوره ۵۵۰ ساله از اواخر هزاره دوم پیش از میلاد حکایت دارد.۱۸ محدودهٔ این گورستان باستانی بسیار وسیع بوده که از انتهای شکستگی ناهمواری‌های پیشوا در مرکز فعلی شهر آغاز شده و تا ده پاچنار در شرق شهر در دامنه تپه ادامه دارد ، معماری قبر ها از شیوه خاصی پیروی نمی‌کند اما بطور محسوسی سنت اعتقادی ۳ در قبور تکرار شده‌است که کنار هر جسد سه ظرف بزرگ متوسط و کوچک گذاشته شده است که این ظروف قابل مقایسه با ظروف بدست آمده از تپه حصار در دامغان و تپه سیلک در کاشان است.۱۹ با توجه به نتایج کاوش‌های صورت گرفته می‌توان گفت یک استقرار مستمر از هزاره ششم تا هزاره اول پیش از میلاد در این منطقه وجود داشته است. پس از میلاد از دوره ی میلاد مسیح تا شهادت جعفر بن موسی الکاظم اطلاعات دقیق تاریخی در دست نیست اما برخی شواهد حکایت از استمرار حیات در شهر پیشوا دارد.۲۰ اما به هر حال در این دورانها و پس از آن، این منطقه قسمتی از ملک ری محسوب میشده است. در کتاب ری باستان از احوالات مردم سناردک نقل شده که آنها از شیعیان متعصب بوده اند و علاقه آنها به خاندان اهل بیت باعث شده بود که امامزاده جعفر بن موسی الکاظم پس از درگیری و جراحت به این شهر پناه ببرد. شهادت امامزاده جعفر نوشتار اصلی : امامزاده جعفر بن موسی الکاظم امامزاده جعفر فرزند امام موسی کاظم امام هفتم شیعیان بود و در عصر امامت علی بن موسی الرضا از عالمان و مجتهدان شیعه به حساب می آمد.۲۱۲۲ پس از استقرار علی بن موسی الرضا در خراسان با کاروانی به سرپرستی خودش به یاری امام زمانش شتافت اما در میان راه وقتی به حوالی ساوجبلاغ رسیدند با نیروهای حکومتی مامون درگیر شدند و او در این درگیری به شدت مجروح شد. از آنجا به شهر شیعه نشین سناردک پناه برد و سرانجام در تاریخ ۱۵ جمادی‌الثانی سال ۲۱۷ ه‍.ق. در در اثر جراحت از دنیا رفت و مردم سناردک وی را در گورستان باستانیشان دفن نمودند و آرامگاه وی را نیز بزرگ داشتند.۲۳۲۴ زلزله ویران‌گر درسال ۷۸۴ هجری قمری (۱۳۸۴ میلادی) گسل پیشوا با شدت ۷٫۲ ریشتر۲۵ فعال شد که در اثر حرکت گسل، سکونت‌گاه‌های روی دامنهٔ تپهٔ پیشوا مدفون و مسجد جامع ورامین تخریب شد و شهرهای پیشوا، ورامین و ری به کلی ویران گردید.۲۶ در کتاب منم تیمور جهانگشا آمده است که:۲۷ در سال ۷۸۴ قمری دو سال قبل از اینکه او به ری برسد زلزله مهیبی شهر را کاملاً ویران کرده بود و فقط عد‌ه‌ای باقی مانده بودند که در خرابه‌های اطراف مسکن گزیدند. وقف جنید رازی نوشتار اصلی : وقف شیخ جنید رازی چندین سال پس از زلزله ، شیخ جنید رازی که قصد سفر از ری به مشهد داشت با عبور از منطقه خالی از سکنه پیشوا، با گنبد گلی آرامگاه امامزاده جعفر برخورد کرد و بر آن شد تا اطلاعاتی در مورد امامزاده جعفر بدست آورد و هنگامی که با مقامات و کرامات امامزاده جعفر آشنا شد تصمیم گرفت خادم آن امامزاده شود، بنابراین ساکن این منطقه شد، دارایی هایش را فروخت و پنج قنات و یک میلیون و ۵۵۵ هزار متر مربع ملک را در اطراف آرامگاه خریداری کرد و آباد ساخت و در سال ۸۷۳ هجری قمری وقف امامزاده نمود و فرزندانش را موظف نمود که خادم امامزاده و متولی موقوفات باشند. پس از این آبادانی و وقف ، رونق به پیشوا بازگشت و این شهر تمدن جدیدی را آغاز نمود.۲۸ نقاشی آبرنگ امامزاده جعفر اثر میشا شهبازیان از شاگردان کمال الملک. رونق صفوی در عصر صفوی به فقه شیعه و هنر و معماری اسلامی و ایرانی بسیار بها داده می‌شد، شهر امامزاده جعفر نیز به دلیل وجود امامزاده رونق ویژه ای پیدا کرد. گنبد فیروزه‌ای امامزاده جعفر یادگار عهد صفوی است که به دستور شاه طهماسب صفوی ساخته شد .۲۹ «حرم ، بازار ، چهارسو ، کوچه‌ها ، کوشک‌ها ، رباط‌های اربابی ، تکیه و آب انبار چاله خشتی» ، از عناصر شهرسازی دورهٔ صفوی هستند که هنوز در بافت قدیمی شهر پیشوا دیده می‌شوند و بعضا کاربری خود را حفظ نموده‌اند. معاصر وقایع مشروطه هنگامی که محمدعلی شاه قاجار در مقابل مشروطه خواهان شکست خورد، به سفارت روس پناهنده شد و به فکر باز پس گیری تاج و تخت خود افتاد. ارشدالدوله که از یاران وفادارش بود برای او تلاش‌های بسیاری کرد و در نقاط مختلفی جنگید.۳۰ دریکی از درگیری‌هایش که به تپه‌های پیشوا و صحن امامزاده جعفر آمده بود، زخمی و دستگیر شد و در نهایت در بازار پیشوا تیرباران گردید.۳۱ قیام ۱۵ خرداد کفن پوشان قیام ۱۵ خرداد پس از سخنرانی سید روح‌الله خمینی در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ در قم به مناسبت عاشورای حسینی در مدرسه فیضیه مردم تهران دست به تظاهرات جدی زدند. صبح روز پانزده خرداد آیت الله خمینی بازداشت و به تهران برده شد. ۱۵ خرداد سال ۴۲ مصادف با دوازدهم محرم و همزمان با روز برگزاری آیین بنی اسد در پیشوا بود.۳۲ بعد از برگزاری مراسم، حسن مقدس بلندگو به دست گرفت و گفت:۳۳ «... ای مردم چرا نشسته‌اید؟ امروز عزاداری ما دو تا شد، یکی عزای امام حسین و دیگری اینکه دیشب دژخیمان شاه، ریخته‌اند منزل آیت الله خمینی و پس از دستگیری، ایشان را به تهران برده‌اند و جمعی از مردم اعتراض کرده و زخمی شده‌اند؛ ای مردم! خاک بر سرمان شد که مرجع تقلید ما دستگیر شده‌اند...» سپس مردم از همان‌جا تصمیم به قیام علیه رژیم شاه می‌گیرند.۳۴ لذا در ساعت ۱۴ همان روز از ایوان آرامگاه امامزاده جعفر کفن پوشان به سمت تهران حرکت کردند، در میان راه مردم ورامین نیز به کفن پوشان پیوستند. وقتی به پل باقرآباد رسیدند مورد هجوم نیروهای دولتی رژیم پهلوی قرار گرفتند و تعدادی کشته و چندین نفر زخمی شدند.۳۵ بسیاری واقعه ۱۵ خرداد را مبدا تحولات انقلاب اسلامی ایران می دانند.۳۶ از این رو پیشوا را مبدا قیام ۱۵ خرداد و یا مهد انقلاب ایران نامیدند.۳۷ انقلاب اسلامی و پس از آن بعد از سرکوب ۱۵ خرداد و در جریان انقلاب اسلامی ایران مردم پیشوا همانند سایر مردم ایران برای سرنگونی رژیم شاهنشاهی پهلوی و روی کار آمدن جمهوری اسلامی تلاش کردند و گروه‌های مختلف مردم در پیشوا و تهران برای انقلاب تلاش کردند. در جریان جنگ ایران و عراق نیز مردم پیشوا برای دفاع از خاک و حراست از مرز های وطنشان کشته‌ها و جانبازان فراوانی دادند. سردار علی قمی ، سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی ، سرلشکر خلبان یزدان سخایی ، سردار جلال جنیدی جعفری و سردار سعید مهتدی جعفری پنج تن از سردارانی بودند که در در جریان جنگ هشت ساله و یا حوادث پس از جنگ جانشان را در راه وطن اهدا نمودند که به افتخار آنها به پیشوا لقب «شهر سرداران شهید» را داده‌اند.۳۸ همچنین آیت الله خامنه‌ای ، رهبر ایران در ۲۲ خرداد ۱۳۸۲ به این شهر سفر کرد که طی آن ، پیشوا را «مرکز شهادت» نامید.۳۸ جغرافیا موقعیت پیشوا در نیمه شمالی ایران و ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی تهران قرار دارد. Compass rose pale.svg ایوانکی، شریف آباد پاکدشت، پارک ملی خجیر، دماوند ری، تهران Compass rose pale.svg سمنان، گرمسار شمال ورامین، قرچک شرق پیشوا غرب جنوب دشت کویر، پارک ملی کویر جواد آباد، دریاچه نمک چرمشهر، قم زمین شناسی پیشوا بر روی دامنه‌ی تپه‌های طبیعی و روی گسل قرار دارد، از شمال به کوه‌های البرز و از جنوب شرق به کویر مرکزی ایران متصل است به همین دلیل منطقه‌ی مناسبی برای کشت محسوب می‌شود. خاک تپه‌های سفالی در یک سوی گسل پیشوا که در فاصله ۲ کیلومتری از محله پاچنار در شرق پیشوا قرار دارد و برخلاف طرف دیگر کاملاً خشک و بی‌آب و علف است. دکتر پرویز کردوانی در خصوص خاک این منطقه می‌گوید:۳۹ در همه جای این دشت به جز نواحی جنوبی و منتهی‌الیه شرقی برای کشاورزی و زراعت مناسب است به طوری که اگر آب به مقدار کافی موجود باشد تقریباً تمام زمین‌های آن را می‌توان زیر کشت برد. گسل شهر پیشوا بر روی گسل قرار دارد و ناهمواری این گسل به‌راحتی پیداست. گسل پیشوا در راستای E ۱۳۰ N است، از مرکز این شهر آغاز شده و به درازای ۳۴ کیلومتری شرق آن ادامه دارد. این گسلِ فشاری با شیب به سمت شرق به روشنی رسوبات کوارتز را بریده و مرز میان کوه و دشت را در پیشوا تشکیل می دهد.۴۰ طول شرقی جغرافیای َ۴۵ ْ۵۱ تا َ۱۵ ْ۵۲ درجه و عرض شمالی جغرافیای َ۱۵ ْ۳۵ تا َ۲۳ ْ۳۵ درجه محدوده این گسل را شامل می‌شود.۴۱۴۲ آخرین فعالیت بزرگ این گسل ۷۸۵ ه.ق. (۱۳۸۴ میلادی) همزمان با حمله تیمور لنگ بوده و طی آن این شهر و محدوده ورامین و ری به کلی ویران گردیده است.۴۳ آب و هوا نمای پیشوای قدیم پیشوا آب و هوای معتدل و نیمه‌خشک و در دشت‌ها آب و هوای صحرایی مختص خود را دارد، نسبت به گرمسار و ورامین معتدل تر است ولی شب‌های زمستانی سردتری دارد. درجه حرارت پیشوا بین ۱۴- درجه در زمستان و ۴۵+ درجه در تابستان در نوسان است. در بهار و پاییز به علت وجود درختان فراوان و مصونیت از آلودگی های تهران هوای فرح‌بخش و دلنشینی دارد.۴۴ منابع آب زمین های زراعی و باغ‌های پیشوا توسط نهرها، چشمه‌ها(چشمهٔ دریاچهٔ قلعه‌کرد و...)، قنات‌ها(هرمین، سناردک و ...) و رودخانه‌های جاری شده از رشته‌کوه البرز سیراب می‌گشت. در سال‌های گذشته با هدف تامین آب مطمئن برای کشاورزی منطقه پاکدشت، پیشوا و ورامین و همچنین تامین آب شرب بخش‌هایی از شرق و جنوب تهران سدهای لار، لتیان و ماملو احداث گردید،۴۵۴۶۴۷ اما با افزایش جمعیت کلانشهر تهران و خشکسالی‌های پیاپی، تامین آب شرب تهران درصد بیشتری را سهم خود کرد و رودخانه پیشوا و نهرها و چشمه‌ها و قنات‌هایش یکی پس از دیگری خشک گردید و بسیاری از باغ‌های موقوفه که از درختان انار، انگور، انجیر، توت و گردو و... تشکیل می‌شد نیز از بین رفت. امروزه زمین های پیشوا با چاه‌هایی که بعداً حفر شد آبیاری می شود. بادها بادهای باران‌زا: مهم‌ترین منبع بارش در این منطقه بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی است که از سمت غرب می‌وزد. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده‌است که هوای شهر از یک سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.۴۸ باد شهریاری: بادی خنک و دلربا است که از سمت شهریار می‌وزد و هوا را لطیف می کند و محدود به فصل خاصی نیست. در تابستان گرمای هوا را کاهش داده و موجب رشد بهتر درختان می‌شود. وزیدن باد شهریاری در تابستان برای مردم پیشوا خوشایند است.۴۹ باد خِشو: در اوج گرمای تابستان از سمت کویر می‌وزد و به خشکی و گرمای هوا شدت می‌بخشد و باعث ریزش گل‌ها و گرد گرفتن درختان می‌شود. این باد در روزهایی حد فاصل اواخر خرداد تا پنجم مرداد می‌وزد. باد قبله: این باد در بهار از سمت جنوب و جنوب غرب می‌وزد و همراه با دولخ(نوعی گرد و خاک محلی) است و معمولاً با توده ای از ابر سیاه همراه است که به آن پایه می‌گویند و منجر به رعد و برق و باران و تگرگ می شود. باد احنمود: بادی است سردو خشک و سوزان که در اوج سرمای بهمن ماه از سوی کوه‌های شمال غربی می‌وزد، و هوا را از مناطق برف‌نشین هم سردتر می‌کند. هنوز وقتی این باد بوزد مردم می‌گویند: «معلوم نیست برفش کجا اومده که سوزش داره اینجا میاد». باد خاله‌پیرزن: معمولاً سه روز مانده به عید نوروز می‌وزد و معتقد بودند که "خاله پیرزن در اثر خستگی، شب عید خواب می‌ماند و مدت ده روز باد نمی‌وزد و بعد از این مدت عمو نوروز می‌آید و خاله‌پیرزن بیدار می‌شود. اگر عمونوروز عصایش را به آب بزند خاله‌پیرزن می‌گوید باران ببارد و اگر به خاک بزند می‌گوید باد بوزد".۵۰ ضرب المثلی پیشوایی می گوید: «خاله پیرزن گفته اگه پشتم به بهار نبود بچه رو توی گهواره‌اش (از سرما) خشک می کردم». ساختار شهری نقشهٔ پیشوا گسترش شهر بافت شهر پیشوا از نظر قدمت به ۳ قسمت تقسیم می‌شود. هستهٔ اولیه شهر در محدودهٔ قدیمی شهر پیشوا است و در گذشته داری سه دروازه بوده‌است. حرم، بازار و شهیدگاه از محله‌های شاخص و قدیمی این قسمت شهر است. با آنکه شهر قدمتی چند هزار ساله دارد ولی به جز سناردک، از قدمت قدیمی‌ترین محلات آن بیش پانصد نمی‌گذرد. بافت میانی شهر در نتیجهٔ عدم کشش جمعیتی بافت قدیمی گسترش یافت که در قسمت غربی شهر و در آن سوی رودخانهٔ مرکزی شهر پیشوا قرار دارد. این قسمت از شهر بیشتر حاصل ساخت و سازهای دهه ۳۰ تا ۸۰ خورشیدی است و معماری آن مشابه هستهٔ مرکزی ولی با مصالح مدرن است. نشانه‌های خیابان‌بندی و کوچه‌های پهن‌تر از ویژگی‌های بافت میانی است. پس از احداث دانشگاه آزاد پیشوا و ایجاد شهرک صنعتی پیشوا در سوی شرقی شهر زمین های لم یزرع آن محدوده ارزش پیدا کرد و ساخت و ساز رواج یافت و در آن محدوده چندین شهرک احداث شد که بعضی از آن ها رو به توسعه است. قست‌های شهر نواحی پیشوا شامل کوی‌ها و محله‌های قدیمی شهر و شهرک‌های بعضاً تازه تاسیس و در حال توسعه هستند که همگی در قالب یک منطقه شهرداری اداره می‌شود. بعضی از این محلات قبلاً روستا بوده‌اند اما امروز جزء شهر پیشوا محسوب می‌شوند. نواحی مختلف شهر پیشوا عبارتند از:۵۱ محله‌ها: باغ ناصر، پاچنار، پل حاجی، تپه حاج آقا جلال، تپه سلام، تپه میرزاکریم، چاله امید، سرچشمه، سناردک، شوش آباد، شهرداری قدیم، صفاییه، قلعه کرد، قلعه نو، کهنک، هاشم آباد، همت آباد کوی‌ها: ابوذر، بانک ملی قدیم، بهداری، بی‌بی‌هور، جهاد، حرم، رازی، سردار جنگل، سه‌جوبی، شهیدگاه، شیرازی‌ها، عطایی‌ها، فرهنگیان، کارخانه‌یخ، مبارز، میثم، نهضت، یاسر شهرک‌ها: پاسارگاد، پانزده خرداد، خورشیدهشتم، شهید اردستانی، طاق سپهر، فرهنگیان، کوثر، گلها، مارگارین، معلم، نقش جهان. نمایی از سرچشمه، محله‌ای قدیمی روی دامنهٔ گسل پیشوا محدودهٔ بازار سنتی پیشوا خیابان شریعتی در محدوده محلهٔ صفاییه در بامدادی زمستانی مشکلات شهری حمل و نقل شهری بهداشت و درمان ترابری مسیرهای دسترسی فاصلهٔ پیشوا تا تهران ۴۵ کیلومتر، تا قم ۱۱۵ کیلومتر و تا سمنان ۱۵۵ کیلومتر است. مسیرهای دسترسی به پیشوا عبارتند از: بزرگراه امام رضا: از سه راه شریف آباد به سمت جنوب به طول ۱۲ کیلومتر. بزرگراه ورامین: بعداز کمربندی ورامین به سمت شرق به طول ۱۲ کیلومتر . بزرگراه قم-گرمسار: از سه راه امامزاده عبدالله به سمت شمال‌غرب به طول ۱۵ کیلومتر. راه آهن ایستگاه راه آهن پیشوا یکی از ایستگاه های خط سراسری تهران - مشهد است که حد فاصل ایستگاه های ورامین و گرمسار است و در سال ۱۳۱۷ احداث گردید . علاوه بر این ، ایستگاه راه آهن دیگری در داخل شهر پیشوا ایجاد شده و ایستگاه پایانی ریل باس تهران-پیشوا است. متروی تهران-پیشوا مردم زبان مردم پیشوا فارسی زبان هستند و لهجهٔ تهرانی دارند و با اندک گویشی محلی سخن می گویند. اقوام جمعیت طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران جمعیت پیشوا ۴۷،۲۵۳ نفر بوده که از این تعداد ۲۳،۷۳۴ نفر مرد و ۲۳،۵۱۹ نفر زن بوده‌اند و این تعداد در ۱۳،۳۵۲ خانواده زندگی می‌کنند۵۲ که اکثراً بومی همین منطقه‌اند. فرهنگ و هنر آداب و رسوم آیین ۵۰۰ ساله بنی‌اسد مراسم بنی اسد در پیشوا بنی اسد قومی از طوایف عرب و از ذریه اسدبن‌خزیمه بودند که دو روز پس از نبرد کربلا کشته شدگان واقعه را تشییع و دفن نمودند.۵۳ مردم پیشوا همه ساله دو روز بعد از عاشورا در روز دوازدهم ماه محرم کسب و کار و بازار را رها می‌کنند و با پوشیدن لباسهایی عربی موسوم به بنی اسد طی مراسمی نمادین پیکرهای کشته شدگان نبرد کربلا را در سالروزش در صحن امامزاده جعفر تشییع می‌کنند و به عزاداری و سوگواری می‌پردازند.۵۴ طی این مراسم ابتدا فردی در نقش زین العابدین (امام چهارم شیعیان)، کشته شدگان را برای حاضرین معرفی می‌کند و از دلاوری‌های آنان می‌گوید و سپس مرثیه آنان را می‌خواند و در پایان هر بخش این کشته شدگان از در ورودی اصلی صحن تا ایوان بر روی دست افراد پوشیده با لباس بنی اسد و مردم تشییع می‌شوند. معمولاً حر بن یزید ریاحی، قاسم بن حسن ،علی اصغر، علی اکبر، زهیر بن قین، حبیب بن مظاهر، عباس بن علی و حسین بن علی (امام سوم شیعیان) در این مراسم تشییع می‌شوند. این مراسم حدود پانصد سال است که در پیشوا و در جوار آرامگاه امامزاده جعفر بن موسی الکاظم برگزار می‌شود.۵۵ قیام خونین مردم در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ پس از این مراسم و از همین مکان آغاز شد. فرهنگ شهادت خانه هنر پیشوا اقتصاد کشاورزی گندم پیشوا در دشت سناردک پیشوا یکی از نواحی مُلک ری کهن محسوب می‌شود.۵۶ ملکی که عمر سعد، به سودای فرمانروایی بر آن، در کشتن امام سوم شیعیان شریک شد.۵۷ برای درک حاصلخیزی این منطقه یک ضرب المثل معروف کافی است که: «هم از گندم ری افتاد هم خرمای بغداد».۵۸ مردم پیشوا از دیرباز در این منطقه به کشاورزی مشغول بوده‌اند و امروز نیز کشاورزی، نقش پررنگی در میان آنها دارد بطوری که طبق سرشماری‌ها حدود ۲۶درصد مردم پیشوا کشاورزند.۵۹ بیش از ۸۵درصد زمین‌های کشاورزی پیشوا زیر کشت می‌رود۶۰ و سالانه بیش از ۵۰۰هزار تن محصولات کشاورزی تولید می‌شود۶۱۶۲ که ۳۰۰هزار تن از آن، محصولات گلخانه‌ای است۶۳ و بخشی از آن، به خارج کشور صادر می‌شود.۶۴ در سطح کشور، حدود ۸۰۰۰هکتار سطح گلخانه‌ای وجود دارد که بیش از ۱۰۰۰هکتار معادل یک‌هشتم آن در پیشواست،۶۵ به‌‌همین‌دلیل این شهر یک قطب تولید محصولات گلخانه‌ای و گیاهان دارویی در سطح استان تهران و ایران به‌شمار می‌رود.۶۶۶۷ پیشوا در آبان‌ماه ۱۳۹۳ به‌عنوان رتبهٔ برتر ارائه محصولات کشاورزی برگزیده شد.۶۸ نیمی از محصولات کشاورزی پیشوا را غلات شامل ذرت، گندم و جو تشکیل می‌دهد.۶۹ همچنین عمده محصولات گلخانه‌ای در پیشوا، خیار و گل و گیاهان دارویی است.۷۰ در رتبه‌های بعدی، صیفی‌‌جاتی همچون بادمجان، گوجه فرنگی، کدو و نیز کاهو، کلم و آفتابگردان قرار دارد. در سال‌های اخیر کشت زرشک و زعفران رشد چشمگیری داشته‌‌است و پروش قارچ و آلوئه‌ورا مورد توجه قرارگرفته‌است.۷۱ علاوه بر این در حوزهٔ محصولات درختی، میوه‌های انار، انگور، انجیر، زیتون، گردو و خرمالو از محبوبیت و اهمیت بالایی در بین کشاورزان و باغبان‌های پیشوا برخوردار است.۷۲ دامپروری زمین حاصلخیز و کشاورزی مناسب زمینهٔ مناسبی برای دامپروی به‌حساب می‌آید که به‌خوبی در این منطقه مهیاست. در پیشوا ۶۱۵واحد دامداریِ پرواری، فرصت پرورش بیش از ۱۰۰۰۰راس دام را فراهم آورده‌است که از آنها سالانه حدود ۵۱۳۷۰تن گوشت قرمز تولید می‌شود.۷۳ بعلاوه ۱۲۷واحد دامداری شیری وجود دارد که در مجموعه‌های کاملاً مکانیزه سالانه ۳۸۷۱۷تن معادل ۱۰۶تن در روز شیر تولید می‌کنند و همین باعث شده که پیشوا به عنوان دومین تولیدکننده شیر ایران شناخته شود.۷۴ زنبورداری نیز در این شهر حاشیه‌کویری اهمیت ویژه‌ای دارد، در پیشوا سالانه بیش از ۳تن عسل کویری توسط زنبورداران نمونه کشوری تولید می‌شود. همچنین در واحدهای مرغداری پیشوا سالانه ۲۵۰۰۰قطعه مرغ تولید می‌شود که در خودکفایی تولید مرغ و اشتغال‌زایی مردم منطقه تاثیر زیادی داشته‌است.۷۵ علاوه بر همه این‌ها در سال‌های گذشته پرورش شترمرغ رشد چشمگیری داشته و وجود بزرگترین مرکز پرورش شترمرغ ایران در پیشوا نمونهٔ دیگری از ویژگی های ممتاز پیشوا در حوزهٔ دامپروری است .۷۶ ساختمان‌مرکزی شهرک‌صنعتی پیشوا صنعت دامپروری و در نتیجهٔ آن تولید پشم، زمینه مناسبی برای تولید فرش و صنایع دستی به حساب می‌آید که این هم در پیشوا به خوبی فراهم است، به همین دلیل هنر فرش‌بافی در روستاهای اطراف پیشوا همچنان رایج است.۲۳ همچنین شهرک صنعتی پیشوا در سال ۱۳۸۵ با مصوبه هیئت دولت فعالیتش را آغاز نمود۷۷ ، نزدیکی به تهران و همجواری با شهرهای پیشوا و شریف آباد، مجاورت با شبکه راه‌های سراسری از طریق محورهای تهران-مشهد و تهران-پیشوا، مجاورت با راه آهن سراسری و نزدیکی به ایستگاه راه‌آهن پیشوا از جمله امتیازهایی است که باعث جذب سرمایه گذار و پیشرفت در این شهرک شده است . ۷۸ هم اکنون در این شهرک صنعتی صنایع مختلفی مانند صنایع غذایی، دارویی، شیمیایی، سلولزی، نساجی، فلزی، کانی غیر فلزی و صنایع تبدیلی برای ایجاد واحدهای خود مشغول به فعالیت هستند