عراق با نام رسمی جمهوری عراق (به عربی: الجمهوریة العراقیة) (به کردی: کۆماری عێراق) کشوری در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. این کشور از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایهاست. عراق در منطقه جنوب خود، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که منشأ تمدنهای باستانی میانرودان (بینالنهرین) در طول تاریخ کهن این کشورند از شمال کشور به جنوب آن روان هستند و با پیوستن به رود کارون، اروندرود را تشکیل میدهند و به خلیج فارس میریزند.
گستره عراق ۴۳۸،۳۱۷ کیلومتر مربع (۵۸ام، حدود یک چهارم ایران) است. بیشتر سرزمین عراق پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق کویر است و شرق آن جلگههای حاصلخیز. ولی بخشی از کردستان عراق (شمال خاور) کوهستانی و سردسیر میباشد. همچنین عراق یکی از بزرگترین کشورهای دارای منابع نفت میباشد. این کشور دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه ذخایر تاییدشدهٔ نفتی میباشد.۱
عراق با ۳۲٬۵۸۵٬۶۹۲ نفر (آمار ژوئیه ۲۰۱۴) جمعیت چهلمین کشور پرجمعیت دنیا است.۲ عربها ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنانان، آشوریان و غیره حدود ۵٪ از جمعیت عراق را تشکیل میدهند.۳ همچنین حدود ۶۰٪-۶۵٪ درصد مردم عراق شیعه، ۳۲٪-۳۷٪ درصد سنی و ۳ درصد مسیحی و پیروان سایر ادیان هستند. عراق محل زندگی و دفن ۶ امام شیعه است و شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا زیارتگاه شیعیان جهان است.
عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینه و پرباری است. سومریان، اکدیها و آشوریها نخستین تمدنهای باستانی عراق را چند هزار سال پیش از میلاد بنیاد نهادند. پس از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، و امپراتوری روم بود. پس از سرنگونی امویان و ظهور عباسیان پایتخت خلافت اسلامی از شام به عراق (شهر بغداد) منتقل شد.۴ بعدها این حکومت با حمله مغولان سقوط کرد. از میانه سده دهم تا پایان سده سیزدهم هجری خورشیدی، عراق بارها میان ایران و عثمانی دست به دست شد. عراق در سال ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) به سرپرستی بریتانیا درآمد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) استقلال یافت.
بخش زیادی از مرزهای نوین عراق توسط جامعهی ملل در سال ۱۲۹۹ (۱۹۲۰) پس از تقسیم امپراتوری عثمانی بر اساس معاهده سور تعیین شد. در این زمان عراق تحت قیمومت پادشاهی متحد بریتانیا در آمد. در سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱) پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) این حکومت از بریتانیا استقلال یافت. در ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) این پادشاهی ساقط شد و جمهوری عراق تاسیس گشت. عراق از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) تا ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) توسط حزب سوسیالیست بعث عراق اداره میشد. پس از حملهی ایالات متحده و متحدانش به عراق، حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چندحزبی پارلمانی در این کشور برقرار شد. آمریکاییها در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) از عراق خارج شدند اما پیکارجویان به جنگ ادامه دادند. بعدها با سرریز شدن جنگ داخلی سوریه به عراق، درگیریها بسیار شدت گرفت.
حکومتهای متوالی عراق از آغاز تأسیس عراق جدید در ۱۹۲۱ همسان کشورهای همسایه در پی ایجاد هویتی ناسیونالیستی برای آن بر پایه قومیت عربی بر آمدند. این شیوه در عراق ناکام ماند و تنها به گرایشهای جداییطلبانه اقوام غیر عرب و سرکوب یا اخراج شووینیستی آنان انجامید
اقتصاد
نوشتار اصلی: اقتصاد عراق
بازاری در بغداد، اسفند ۱۳۹۱
صادرات نفت از گذشته نقش اصلی را در اقتصاد عراق بر عهده داشته به طوری که ۹۵٪ از درآمد خارجی این کشور را تشکیل میدهد. عدم توسعه در سایر زمینهها باعث بروز بیکاری ۱۸ تا ۳۰ درصدی و درآمد سرانهی ۴۰۰۰ دلاری شده است.۱۱۹ در سال ۲۰۱۱ استخدام تماموقت در بخش عمومی نزدیک به ۶۰ درصد از کل استخدامها را شامل میشد.۱۲۰ بخش صادرات نفت شغلهای بسیار کمی برای عراقیها ایجاد کرده است.۱۲۰ در حال حاضر درصد پایینی از خانمها (بالاترین تخمینها در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۲٪ بوده) به طور رسمی کار میکنند.۱۲۰
اقتصاد دستوری عراق پیش از اشغال این کشور توسط آمریکا، هر گونه مالکیت تجاری در عراق توسط خارجیها را ممنوع کردهبود، بسیاری از صنایع بزرگ را به شکل دولتی اداره میکرد و تعرفههای شدیدی بر کالاهای خارجی وارد میساخت.۱۲۱ اما بعد از اشغال عراق در سال ۱۳۸۲ حکومت ائتلاف موقت عراق به سرعت دستورات الزامآوری پیرامون خصوصیسازی اقتصاد عراق و گشایش آن به روی سرمایهگذاران خارجی صادر کرد.
باشگاه پاریس در ۳۰ آبان ۱۳۸۳ قبول کرد تا ۸۰٪ (معادل ۳۳ میلیارد دلار) از بدهی ۴۲ میلیارد دلاری عراق به کشورهای عضو این باشگاه را ببخشد. کل بدهی خارجی عراق در سال ۱۳۸۲ معادل ۱۲۰ میلیارد دلار بود که تا سال ۱۳۸۳ پنج میلیارد دلار دیگر به آن اضافه شده بود.۱۲۲
بانک سیتیگروپ در اسفند ۱۳۸۹ عراق را در زمرهی کشورهای 3G قرار داد؛ یعنی کشورهایی که پتانسیل رشد اقتصاد جهانی در آینده را دارند و میتوانند سود خوبی به سرمایهگذاران خارجی بدهند.۱۲۳
واحد پول رسمی عراق دینار است. حکومت ائتلاف موقت با کمک شرکت دلارو اسکناس و سکههای جدیدی بر اساس آخرین فنون ضدجعل چاپ و ضرب کرد.۱۲۴
تخمینها حاکی از آن است که چهار سال بعد از حمله به عراق ۲٫۴ میلیون عراقی همچنان آواره بودند و دو میلیون پناهجو خارج از عراق وجود داشتند. چهار میلیون عراقی از امنیت غذایی برخوردار نبوده و یک چهارم کودکان دچار سوءتغذیه بودند. تنها یک سوم کودکان عراقی به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشتند.۱۲۵
بنابر پژوهش موسسه توسعهی فرامرزی، سازمانهای مردمنهاد بینالمللی برای انجام فعالیت در عراق دچار چالش هستند. آنها کمکهای خود را اغلب به صورت پراکنده، مخفیانه و تحت شرایط ناامن انجام میدهند.۱۲۵ تامین مالی به صورت هماهنگشده انجام نمیشود و ظرفیت عملیاتی پایین و اطلاعات ناقص آنها را میآزارد. این سازمانها مورد تهاجم گروههای پیکارجو قرار میگیرند و تا سال ۲۰۱۳، ۹۴ نفر از مددکاران آنها کشته، ۲۴۸ نفر زخمی، ۲۴ نفر دستگیر یا بازداشت و ۸۹ نفر گروگان یا مفقود شدهاند.۱۲۵
صنعت گردشگری در عراق نیز به خاطر وجود برخی اماکن مهم مذهبی شیعیان، نقش قابل توجهی را در اقتصاد عراق برعهده دارد. سازمان حج و زیارت ایران در سال ۲۰۱۲ میلادی، با ذکر آمار گردشگران و زائران ایرانی اعلام کرد که هر ساله بیش از یک میلیون و دویست هزار ایرانی، از طریق مرز زمینی و هوایی به کشور عراق اعزام میشوند.۱۲۶
نفت و انرژی
نوشتارهای اصلی: میدانهای نفتی عراق و انرژی در عراق
تانکرهای نفتی در پایانهی نفتی بصره
بر اساس برخی تخمینها عراق با داشتن ۱۴۰٫۳ میلیارد بشکه نفت ذخیره در میدانهای نفتی خود پس از ایران در ردهی پنجم جهان قرار دارد. این اطلاعات بر اساس تخمینهای زلزلهنگاری دوبعدی در سه دهه پیش به دست آمده و احتمال اینکه این کشور میدانهای نفتی بیشتری داشته باشد بسیار زیاد است. تولید نفت این کشور در سال ۱۳۹۱ به ۳٫۴ میلیون بشکه در روز رسید.۱۲۷ در عراق تا سال ۱۳۸۹ تنها ۲ هزار حلقه چاه نفت حفر شده بود در حالی که تنها در تکزاس حدود ۱ میلیون چاه حفر شده است.۱۲۸ این در حالی است که عراق خود یکی از موسسان اوپک به شمار میرود.۱۲۹۱۳۰
با وجود درآمدهای میلیاردی عراق از محل صادرات نفت خام، این کشور همچنان توان تولید برق برای نیمی از مردم خویش را ندارد. این مساله بارها موجب اعتراضات مردمی در فصل تابستان شده است.۱۳۱
بنابر پژوهشی که در اردیبهشت ۱۳۸۶ در آمریکا انجام شد احتمالاً رقمی بین ۱۰۰٬۰۰۰ تا ۳۰۰٬۰۰۰ بشکه نفت در روز از میزان تولید اعلام شدهی عراق در طول چهار سال پیش از آن از طریق فساد یا قاچاق به یغما رفته است.۱۳۲ شبکهی الجزیره در سال ۱۳۸۷ گزارشی در مورد اشکالات محاسباتی دربارهی ۱۳ میلیارد بشکه نفت عراق که تحت مراقبت آمریکاییها بوده ارائه داده و مدعی شد ۲٫۶ میلیارد بشکه از این نفت کلاً به حساب نیامده است.۱۳۳ برخی گزارشها از کاهش آمار فساد توسط دولت در حوزهی نفت حکایت دارند اما همچنان گزارشهای معتبر و قابل اتکایی مبنی بر ارتشای مقامات دولتی منتشر میشوند.۱۳۴
عراق دارای سه پالایشگاه مهم است. پالایشگاه بیجی بزرگترین پالایشگاه عراق است۱۳۵ که در حوالی شهر بیجی در استان صلاحالدین واقع شدهاست.۱۳۶ دو پالایشگاه دیگر در بغداد و بصره قرار دارند.۱۳۷
زیرساختها
سد حدیثه، دومین سد بزرگ عراق است.۱۳۸
مردم
نوشتار اصلی: مردم عراق
عراق جمعیتی جوان را در خود جای دادهاست
اعراب شیعه
اعراب سنی
کردها
آشوریها
کردهای ایزدی
ترکمنهای عراقی
عراق کشوری است با قومیتهای گوناگون و ساکنان آن را عرب، کرد،لر ۱۳۹ترکمن، آشوری، کلدانی، مندایی و صابئین و غیره تشکیل میدهند. کردها در نواحی شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق مشهور است زندگی میکنند و از لحاظ فرهنگی. زبانی و طرز پوشش با عربها متفاوتند و لرها در شرق کشور در استان های واسط،دیاله،میسان سکونت دارند .۱۴۰
اقلیم لرستان عراق
لرها در عراق تحت عنوان فیلی که یکی از شعبات قوم لر است شناخته میشوند ۱۴۱فریا استارک در سفر خود به بغداد از فیلی ها با نام "لرهای پشتکوه" به عنوان "زیباترین سکنه ی بغداد" یاد کرده است.۱۴۲ هنری فیلد وقتی گروه های قومی مختلف ایران را در اثر کلاسیکش "مردم شناسی ایران" بررسی می کند از 52 نفر از لرهای بغداد استفاده می کند و فصل مبسوطی درباره ایشان می نویسد.۱۴۳
کشور عراق از نظر ساختار اجتماعی فرهنگی به سه حوزه کاملاً متفاوت قابل تقسیم است. در حوزه مرکزی عراق اعراب سنی، در شمال کردها و در جنوب شیعیان سکونت دارند و هر کدام از این گروهها دارای شاخصههای فرهنگی و اجتماعی خاص خود هستند. البته در کنار این سه گروه اصلی، هویتهای فرهنگی اجتماعی کوچکتری نظیر ترکمنها، آشوریها و یزیدیها نیز وجود دارند که دارای فرهنگ و عقاید متمایزی میباشند.۱۴۴
شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل میدهند، بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. وجود مقبره امامان شیعی در شهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهرها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده است و این امر شیعیان عراق را از نظر فرهنگی به ایرانیان شیعیمذهب نزدیک ساخته است.۱۴۵
اعراب سنی بخش دیگری از ساختار فرهنگی اجتماعی عراق را تشکیل میدهند. این بخش از ساختار فرهنگی عراق براساس قومیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده و به دلیل حاکمیت اقلیت اعراب سنی در طول دهههای گذشته در عراق تقویت شده است. گرایشات و عصبیت عربی این بخش از فرهنگ عراق بسیار قدرتمند بوده و پان عربیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی فعال در عراق و حتی جهان عرب در این فرهنگ ریشه داشته است. این بخش از ساختار فرهنگی عراق به دلیل حمایتهای نظام سیاسی در پی تسلط بر سایر بخشها و همسانسازی فرهنگی بوده است.۱۴۶
کردها عموماً در مناطق بلند شمالی، درههای مجاور آن و در چهار استان سلیمانیه، اربیل، دهوک و کرکوک (تمیم) زندگی میکنند. به غیر از این مناطق که اکثریت قریب به اتفاق کرد هستند، کردها در مناطق مجاور نیز پراکندهاند و جمعیت انبوهی از آنان تا حدود خانقین هم پخش شدهاند. اصولاً پیوند و همبستگی کردها، قبیلهای است.۱۴۷
قبایلی چون هرکی، سورچی و زیباری توانستهاند هنوز پیوستگی بدوی سنتی خود را حفظ کنند. اکثر کردها سنی مذهب هستند و تنها بخشی از آنها تحت عنوان کردهای فیلی، که در اطراف خانقین سکونت دارند، شیعی مذهب هستند.۱۴۸
پس از جنگ کویت و عراق و وضع ممنوعیت پرواز عراق به بالای خط ۲۳ درجه در سال ۱۹۹۱ کردهای عراق عملاً توانستند حکومت خود را تأسیس نمایند و با حل اختلافات گروهی و قیام علیه حکومت بعث حکومت منطقه را به عهده گرفتند که کردها این خیزش را «راپهرین» مینامند. پس از ده سال و با حمله مجدد آمریکا به عراق در شمال و شمال شرقی عراق که به کردستان عراق معروف است کردها حکومت خود مختار در جمهوری فدرال عراق به طور رسمی تشکیل دادند. در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه عراق توسط کردها اداره میگردد.
زبان
نقشه قومی-مذهبی عراق
عربی و کردی زبانهای رسمی عراق هستند. میزان باسوادی بین ۶۰٪ تا ۷۰٪ است. علاوه بر این دو زبانهای دیگری نیز در این کشور گویشورانی دارند:۱۴۹
ترکی آذربایجانی (ترکمنهای عراق)۱۵۰: ۶۰۰ هزار نفر (۱۹۸۲) (شهر کرکوک، اربیل، رواندوز، از جنوب شرق کرکوک تا مقدادیه، خانقین، مندلی و ناحیه موصل)
فارسی: ۲۲۷ هزار نفر (۱۹۹۴)
لری: 120 هزار نفر (۱۹۷۴) (جلولاء وخانقین ومندلی، بدره، جصّان، کوت، النعمانیه، العزیزیه و شماری از روستاهای استان میسان وشرق استان دیالی).۱۵۱
کلدانی نو (از زبانهای آرامی): ۱۱۰ هزار نفر (۱۹۹۴) (موصل، بغداد، بصره، جنوب شرقی کردستان)
ارمنی: حدود ۶۰ هزار
آشوری (از زبانهای آرامی): ۳۰ هزار نفر (۱۹۹۴) (شمال عراق، بغداد، بصره، کرکوک، اربیل)
دوماری (زبان کولیها) (از زبانهای هندوآریائی): ۲۲٬۹۰۰ هزار نفر (۲۰۰۰)
گورانی (از شاخه شمال غربی زبانهای کردی): ۲۱ هزار نفر (۲۰۰۰) (نزدیکی حلبچه، شرق سلیمانیه، پراکنده از موصل تا خانقین)
باجلانی (از شاخه شمال غربی زبانهای کردی): ۲۰ هزار نفر (۱۹۷۶) (شمال خانقین، استان موصل، نواحی کردنشین)
سارلی (از شاخه شمال غربی زبانهای کردی): کمتر از ۲۰ هزار نفر (۱۹۹۵) (شمال موصل، استان کرکوک)
آیداغی (چرکسی) (از زبانهای قفقازی): ۱۹ هزار نفر (۱۹۹۳)
شبک (از شاخه شمال غربی زبانهای کردی): ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر (۱۹۸۹) (شمال موصل)
کوی سنجق (از زبانهای کردی): ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر (۱۹۹۵) (کوی سنجق، شمال عراق)
مذهب
اسلام، آئین ایزدی، مسیحی، یهودی.
نگارخانه
حرم کاظمین
آرامگاه حسین بن علی و یارانش در کربلا
آرامگاه عباس بن علی در کربلا
دجله در نزدیکی موصل
ورودی موزهای در بغداد که به شکل دروازه ایشتار ساخته شده
مسجدجامع امام اعظم در اعظمیه
آرامگاه علی بن ابیطالب در نجف
اروندرود
مدرسه مستنصریه در بغداد
شناشیل بصره
آثار باستانی حضر
